PL 4 Pobratim

PRAVA I POTPUNA SLOBODNOZIDARSKA LOŽA ”POBRATIM”
OSNOVANA NA ORIJENTU BEOGRAD

Iako ne najstarija, Loža “Pobratim” je od samog svog osnivanja dala novi smer razvoju Slobodnog zidarstva u Jugoslaviji. Okupljeni oko nacionalnog programa srpske Masonerije, njeni osnivači su želeli da visoke ideale bratstva sprovedu u život i van radionica. Da “slobodni ljudi na dobrom glasu” zaista i budu slobodni.
Burne ekonomske i političke prilike s kraja XIX i početka XX veka, kao i antiMasonska aktivnost, učvrstile su ih u uverenju da Slobodno zidarstvo treba da potraži novi put koji će dovesti do realizacije srpskog nacionalnog programa.

Od momenta svog nastanka pa sve do današnjih dana, Loža “Pobratim” je predstavljala čuvara ideala Slobodnog zidarstva. Nastala iz želje Braće Svetomira Nikolajevića, Srete J. Stojkovića i Đoke Milovanovića “da se srbsko Slobodno zidarstvo dovede u što tešnju vezu, u što življi saobraćaj sa Slobodnim zidarstvom na zapadu, a u tom uverenju, da će uspostavljena tešnja veza i intimniji odnosi uroditi obilnijim plodom po naš narod i našu milu otadžbinu”. Dotadašnja “majka” Loža, Veliki Orijent Italije, pod čijom zaštitom je radila radionica “Sloga, Rad i Postojanstvo”, čiji su Nikolajević, Stojković i Milovanović bili članovi, nije posvećivala dovoljno pažnje razvoju Masonerije na Balkanu.

U takvoj situaciji, vođeni slobodnozidarskim idealima, Nikolajević, Stojković i Milovanović uzimaju razrešnice i polaze u potragu za čestitim ljudima, koji će neopterećeni politikom Velikih Loža, zajedno sa njima, urediti gradilište za buduću Veliku Ložu Jugoslavije.Leta gospodnjeg 1890. godine, održan je sastanak u prostorijama društva “Sveti Sava” u Beogradu. Svi prisutni, Andra Đorđević, profesor Velike Škole, Đorđe Vajfert, industrijalac i guverner Narodne Banke, Tihomir Marković, advokat, Stevan Mokranjac, kompozitor, Dimitrije Biba, trgovac, Maksa Antonijević, i Braća Nikolajević, Stojković i Milovanović, odlučuju da osnuju novu Slobodno zidarsku radionicu. Za Ložu zaštitnicu su odabrali Simboličku Veliku Ložu Ugarske koja je slobodno radila u dualističkoj monarhiji, uprkos zabrane Masonskog rada u austrijskom delu države. Osnivačima “Pobratima” se posebno dopalo to, što se Simbolička Velika Loža Ugarske isticala u borbi protiv primata Austrije u Austro Ugarskoj monarhiji i suprotstavljala austrijskoj supremaciji i njenoj ekspanzionističkoj politici na Balkanu.

Pripreme za formiranje Lože su otpočele. Buduća “majka” Loža je organizovala prijem u peštanskoj Loži “Demokratija”, gde su 4. oktobra 1890. godine u bratski lanac ušli Andra Đorđević, Đorđe Vajfert, Tihomir Marković i Stevan Mokranjac. Nova Braća su istog dana uzdignuta do ranga Majstora Kraljevske Umetnosti. Dvanaest dana kasnije, devetorica Majstora se ponovo okupljaju u prostorijama društva “Sveti Sava” i odlučuju da Loži daju ime “Pobratim”. Deviza nove Lože je postala: “Brat je mio, koje vere bio”.

Sledeće godine, 2. februara, Veliki Sekretar, Moric Galeri, Veliki Blagajnik, Eduard Horn i Veliki Obrednik, Ivan Bošanji unose Svetlost u novoformiranu Ložu u ime Simboličke Velike Lože Ugarske. U momentu osnivanja, Loža “Pobratim” je pored pomenute devetorice Braće imala još i Milorada Terzibašića i Boška Boškovića. Na svečanosti osvećenja su bili prisutni i Starešina Lože “Sloga, Rad i Postojanstvo”, Brat Mihajlo Valtrović, Starešina Lože “Stela Orjentalis”, Brat Julije Stijeli, kao i veliki broj Braće pomenutih i Loža “Matija Korvan”, “Humboldt” i “Koloman Kanveš”. Hram Lože “Pobratim” se nalazio u kući dr Vojislava Đorđevića u Gračaničkoj ulici. Sutradan, po osvećenju, održan je rad Lože na Trećem stepenu, na kome je Maksa Antonović unapređen u Majstora Kraljevske Umetnosti. Na prvom redovnom radu je odlučeno da se sastanci održavaju svakog ponedeljka uveče a na predlog Srete Stojkovića ustanovljena je patriotska kasa, koja se uvek obnosila sa opomenom “setimo se otadžbine”. Sredstva prikupljena na taj način bila su upotrebljena za propagandu u srpskim krajevima koji još nisu bili slobodni.

Pod rukovodstvom prvog Starešine, Đorđa Vajferta, koji će rukovoditi radovima i sledećih devet godina, Loža “Pobratim” se uvećavala. Do kraja prve godine postojanja, imala je ukupno 28 Braće, a već krajem sledeće godine “Pobratim” je imao 42 člana.

Na žalost, pritisak međunarodne javnosti, pre svega britanske krune, kao reakcija na ubistvo poslednjeg kralja iz dinastije Obrenović, uslovilo je otežani rad Slobodnih zidara. Godine 1902, Starešina Lože, Brat Svetomir Nikolajević, objavljuje uspavljivanje Lože “Pobratim”. Tri godine kasnije, pritisci na Srbiju popuštaju i Loža obnavlja svoj rad. Na izborima održanim 14. septembra, za Starešinu Lože biva izabran pukovnik Pavle Horstig, koji će rukovoditi radovima i sledeće četiri godine.

Zatišje je kratko trajalo. Bogovi rata se ponovo nadvijaju nad Srbiju. Austrija kreće na istok. Slobodni zidari iz Lože “Pobratim” se obraćaju Simboličkoj Velikoj Loži Ugarske tražeći da lobira kod svetskih Loža protiv aneksije Bosne od strane Austrije. Posle odbijanja, uz obrazloženje da Zakoni Bratstva ne dozvoljavaju mešanje u politička pitanja, na radu održanom 10. oktobra 1908. godine, članovi Lože donose odluku da izađu ispod zaštite Simboličke Velike Lože Ugarske i da se proglašavaju za nezavisnu slobodnozidarsku radionicu u Srbiji. Sa ovom odlukom, starešinstvo je upoznalo sve Velike Lože u svetu.

Borba za samostalnost srpske Masonerije i srpstva je nastavljena. Loža “Pobratim” je četiri naredne godine radila bez ikakve zaštite, jer u Srbiji nije postojala Vrhovna Masonska vlast. Konačno, posle duge prepiske, 9. maja 1912. godine, specijalni delegat Vrhovnog Saveta Grčke, uzdiže na 33 stepen Braću Đorđa Vajferta, Svetomira Nikolajevića, Jovana Aleksijevića, Milutina Perišića, Dimitrija Jankovića, Petra Šrepalovića, Manojla Klidisa, Petra Pačića, Dimitrija Mijalkovića i Pavla Horstiga. Istog dana, Jovan Aleksijević, tadašnji Starešina Lože “Pobratim”, objavljuje da se radionica od tog dana stavlja pod zaštitu novoformiranog Vrhovnog Saveta Srbije. Sutradan, 10. maja, Brat Đorđe Vajfert je izabran za Velikog Suverenog Komandera i Velikog Majstora Vrhovnog Saveta.

Konačno priznanje nezavisnosti srpskih Masona usledilo je na Internacionalnoj konferenciji Saveznih Vrhovnih Saveta Škotskog Reda, održanoj oktobra 1912. godine u Vašingtonu, čiji je domaćin bio Vrhovni Savet Južne Jurisdikcije Sjedinjenih Američkih Država. Od tog trenutka, sve Lože u Srbiji, osim Lože “Ujedinjenje” koja je i dalje bila vezana za Veliki Orijent Francuske, radile su pod zaštitom Vrhovnog Saveta Srbije.

Formiranje Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca dovelo je do potrebe reorganizovanja Masonerije sa bivših prostora Srbije i Austro – Ugarske monarhije. Na osnivačkoj Skupštini, održanoj u Zagrebu devetog juna 1919. godine, simbolički stepeni su odvojeni od visokih i Vrhovni Savet Srbije je preinačen, organizaciono, strukturalno i suštinski u dva odvojena nezavisna sistema: Veliku Ložu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca “Jugoslavija”, sa prva tri stepena i Vrhovni Savet Drevnog i Prihvaćenog Škotskog Rituala, sa filozofskim stepenima, od četvrtog do tridesetitrećeg. Dogovoreno je da sedište Velike Lože bude u Beogradu.

Prvi Veliki Majstor novoformirane Velike Lože je bio guverner Narodne Banke, Brat Đorđe Vajfert. U to vreme, Velika Loža “Jugoslavija” je imala oko 300 članova.
Krajem dvadesetih godina prošlog veka, Velika Loža ponovo menja svoje ime u Velika Loža Jugoslavije jer je 6. januara 1929. godine promenjeno i ime države – umesto Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca u Kraljevina Jugoslavija.
U burnim vremenima po izbijanju Drugog svetskog rata i političkim konfuzijama tog doba, vlada kraljevine Jugoslavije je zbog svojih političkih ciljeva približavanja tadašnjim silama osovine, a pod njihovim pritiskom i ucenom, krajem 1939. i početkom 1940. godine počela da vrši pritisak na Veliku Ložu Jugoslavije, zahtevajući, pored ostalog, dozvolu da njeni policijski činovnici mogu da prisustvuju Masonskim ritualnim radovima, u smislu kontrole rada organizacije, koja je, naravno, i tada bila uredno registrovana u duhu važećih zakonskih propisa.
Antimasonski stav i isto takav pritisak na Veliku Ložu Jugoslavije, rezultirao je odlukom Velike Lože o sopstvenom samouspavljivanju 2. avgusta 1940. godine.
Pokušaji da se reaktivira Slobodno zidarstvo na tlu Jugoslavije posle Drugog svetskog rata završili su se bez uspeha. Konačno, posle rušenja berlinskog zida dolazi i do otvaranja prema idejama Slobodnog zidarstva u istočnoevropskom bloku i do stvaranja uslova za njegovu obnovu.Krajem 1989. i početkom 1990. godine, nekoliko Braće jugoslovenskog porekla je došlo na ideju o obnavljanju Velike Lože u tadašnjoj SFRJ. Ujedinjena Velika Loža Nemačke je izrazila blagonaklonost i spremnost da unese Svetlost i obnovi Masonski rad u našoj zemlji.
Aprila 1990. godine, kod državnih organa je registrovana Loža “Pobratim”, a zatim još dve Lože. Formalni čin osvećenja Velike Lože Jugoslavija je obavljen 23. juna 1990. godine, kada je poveljom Ujedinjene Velike Lože Nemačke potvrđeno da je probuđena Velika Loža Jugoslavija i Lože koje rade pod njenom zaštitom.
Od tog momenta, Loža “Pobratim” nastavlja svoj rad na programu usvojenom još davne 1892. godine.
Posle proglašenja ratnog stanja zbog agresije NATO pakta na SR Jugoslaviju, Savezno Veće Velike Nacionalne Lože Jugoslavija, na svojoj sednici održanoj 25. marta 1999. godine, donosi odluku o prekidu svih aktivnosti Loža koje rade pod njenom zaštitom. Srećom, posle 78 dana bombardovanja, naš bratski lanac je ostao neprekinut.
Obnovljen je rad Velike Nacionalne Lože Jugoslavija, a Braća iz “Pobratima” sa novim žarom kreću na gradilište. Prihvataju se zadatka da urede Hram Lože, koji je i osvećen 10. maja 2001. godine.
U novijoj Masonskoj istoriji Jugoslavije, Loža “Pobratim” je predstavljala “majku” Ložu za sve Velike Lože pod čijom zaštitom je radila. Do današnjeg dana je iznedrila ukupno šest Loža i to: godine 1994. Ložu “Ivanjski Venac” osnovanu na Orijentu Sremska Mitrovica, 1996. godine Ložu “Đorđe Vajfert”, osnovanu na Orijentu Beograda, 2000. godine Lože “Istina” i “Sveti Sava”, obe osnovane na Orijentu Beograda i 2001, Ložu “Svetlost Balkana”, osnovanu na Orijentu Prijepolja i Ložu “Dositej” osnovanu na Orijentu Novi Sad.
Voljom Velikog Neimara Svih Svetova, Loža “Pobratim” je proslavila 2. februara 2002. godine 111 godina od svog osnivanja sa 111 članova Lože. Nastavljajući tradiciju osnivača, članovi Lože se sastaju kako bi njihovi radovi uticali na čovečanstvo zbog ljubavi, mira i radosti na zemlji.